• Sworzeń wahacza – newralgiczny punkt układu jezdnego.
• Sygnały do wymiany sworznia – jak rozpoznać, że najwyższa pora na wizytę w warsztacie? 
• Sworznie w pojazdach elektrycznych: charakterystyka i wymogi. 
• Case study z uszkodzeniem sworzni i z nadszarpnięciem dobrego wizerunku marki: Porsche Carrera GT. 

Często zapominamy, że bezpieczeństwo w motoryzacji opiera się nie tylko na widocznych elementach, jak układ hamulcowy czy opony. Równie istotne są mniej dostrzegalne komponenty, takie jak przeguby kulowe. Te niewielkie elementy, które są częścią układu zawieszenia, mają kluczowe znaczenie dla stabilności, precyzji kierowania i tłumienia drgań.

Ich awaria może mieć katastrofalne skutki – od nagłej utraty przyczepności samochodu po jego nieprzewidywalne zachowanie podczas manewrów, zwłaszcza przy wyższych prędkościach. Profesjonalna diagnostyka i serwisowanie sworzni wahacza powinny więc być podstawowym etapem każdego przeglądu technicznego.

Sworzeń wahacza – funkcje i znaczenie w układzie zawieszenia 

Sworzeń wahacza, zwany również przegubem kulowym, to połączenie umożliwiające obrót i przegubowy ruch między wahaczem a zwrotnicą koła. Działa on jako punkt osiowy, wokół którego może poruszać się zawieszenie w osi pionowej i układ kierowniczy w osi poziomej. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie stabilności toru jazdy i utrzymanie odpowiedniej geometrii kół, a także eliminacja luzów, które mogłyby wpływać na prowadzenie pojazdu.

Z punktu widzenia mechanika sworzeń jest elementem mocno eksploatowanym, narażonym na pracę w ekstremalnych warunkach – zarówno mechanicznych, jak i pogodowych. Od jego stanu zależy efektywność działania innych elementów układu zawieszenia i kierowniczego. W nowoczesnych pojazdach, w których geometria zawieszenia ma ogromny wpływ na zużycie opon, komfort i reakcję na ruchy kierownicą, sworzeń wahacza stał się jednym z newralgicznych punktów układu jezdnego.

Typy sworzni wahacza i różnice konstrukcyjne 

Na rynku dostępne są sworznie zintegrowane z wahaczem (niewymienne) i takie, które można wymieniać oddzielnie. Różnią się one:

• budową,
• zastosowanym materiałem
• i sposobem montażu.

Budowa sworzni 

Sworznie mogą mieć gniazda wykonane z metalu lub tworzywa sztucznego, a sama kulka przegubu może być powleczona warstwami redukującymi tarcie. Elementy z wyższej półki charakteryzują się większą żywotnością i odpornością na zużycie. W praktyce warsztatowej warto znać różnice między poszczególnymi systemami zawieszenia.

W autach sportowych czy SUV-ach można spotkać wielowahaczowe układy, w których liczba sworzni jest wielokrotnie większa. W takich przypadkach zużycie jednego elementu może szybko prowadzić do uszkodzenia pozostałych. Ważne jest więc świadome dobieranie części zamiennych i uwzględnianie specyfikacji producenta, w tym momentów dokręcenia, rodzajów uszczelnień oraz technologii produkcji.

Najczęstsze przyczyny uszkodzenia i zuzycia przegubu 

Do głównych przyczyn uszkodzeń sworzni należą:

• uderzenia w przeszkody (np. krawężniki, krawędzie dziur),
• nadmierne obciążenia,
• uszkodzenie osłony gumowej
• i korozja.

W momencie pęknięcia osłony gumowej do wnętrza gniazda przegubu dostaje się:

• woda,
• piasek
• lub sól drogowa,

co prowadzi do szybkiego zużycia poprzez korozję cierną i tarcie. Należy pamiętać, że sworznie narażone są na ogromne siły, które działają dynamicznie podczas skręcania, hamowania oraz jazdy po wybojach i nierównościach. W starszych pojazdach i autach flotowych problem potęgowany jest przez dużą liczbę przejechanych kilometrów, a także przez częste pomijanie konserwacji zawieszenia. Warto uświadamiać klientom, że profilaktyczna kontrola i ewentualna wymiana sworzni to wydatek nieporównywalnie niższy niż koszty naprawy zawieszenia po jego awarii.

Objawy uszkodzenia sworznia wahacza – diagnostyka 

Jednym z głównych objawów zużytego sworznia jest stukanie lub skrzypienie, które dobiega z okolic zawieszenia podczas jazdy po nierównościach lub przy skręcaniu. Charakterystyczne mogą być też luzy wyczuwalne na kole po podniesieniu auta – poruszanie kołem w pionie i poziomie może ujawnić niepokojące luzy. Diagnostyka w warsztacie powinna obejmować nie tylko próbę siłowego poruszenia przegubu, ale również kontrolę wizualną.

Pęknięta osłona gumowa lub widoczna korozja to sygnały do jego wymiany. Zaniedbanie tych objawów może prowadzić do katastrofalnych konsekwencji. W skrajnych przypadkach zużyty sworzeń wahacza może się rozłączyć (kulka może wysunąć się z gniazda), powodując nagłą utratę kontroli nad pojazdem i niebezpieczne przemieszczenie się koła. Z kolei w pojazdach, które wyposażono w systemy wspomagające jazdę (ADAS), zużycie sworznia wpływa także na błędne działanie takich systemów, jak asystent pasa ruchu czy adaptacyjny tempomat. Zmienia się bowiem geometria kół.

Kiedy wymienić sworzeń wahacza – harmonogram przeglądów 

Regularne przeglądy sworzni wahacza powinny być wykonywane co 30–40 tys. km lub co najmniej raz w roku, szczególnie przed sezonem zimowym. W przypadku pojazdów eksploatowanych w trudnych warunkach (np. drogi gruntowe, częsta jazda po nierównościach) zaleca się skrócenie tego okresu do 20–25 tys. km. Wczesne wykrycie zużycia pozwala zaplanować wymianę i uniknąć niespodziewanych awarii.

Zaniedbanie diagnostyki – ryzyko dla klienta i warsztatu 

Brak staranności przy diagnostyce sworznia wahacza może mieć konsekwencje, które znacznie wykraczają poza techniczne problemy pojazdu. W razie wypadku drogowego, którego przyczyną byłoby uszkodzenie elementów zawieszenia, odpowiedzialność może spaść na warsztat, który wykonywał w tym pojeździe przeglądy lub naprawy. Właśnie dlatego tak ważna jest dokładna inspekcja komponentów zawieszenia podczas każdej wizyty serwisowej, a także dokumentowanie wykonanych czynności.

Przy tym nie chodzi tu tylko o doraźne zabezpieczenie pojazdu – ale także o ochronę interesów warsztatu. Sporządzenie protokołu diagnostycznego, dołączenie zdjęć z przeglądu czy wskazanie klientowi elementów, które kwalifikujących się do wymiany, to działania, które budujące profesjonalizm i stanowią dające zabezpieczenie prawne.

Niejednokrotnie zaniedbania w tej materii w tym zakresie skutkowały poważnymi procesami sądowymi i stratami finansowymi. Rutynowa kontrola elementów układu zawieszenia powinna być więc standardem podczas każdej wizyty pojazdu w warsztacie, a nie jedynie reakcją na objawy.

Rekomendacje przy wymianie sworznia – na co zwracać uwagę? 

Wymiana sworznia wahacza, choć może wydawać się prostą czynnością, wymaga ścisłego przestrzegania procedur technicznych. Niezwykle ważne jest użycie odpowiednich narzędzi – profesjonalnych ściągaczy i pras montażowych, które zapobiegają uszkodzeniom nowo montowanym elementom zawieszenia.

Absolutnie nie wolno stosować narzędzi udarowych przy montażu przegubów kulowych. Mogą one bowiem prowadzić do mikropęknięć w strukturze sworznia, uszkodzenia gwintu lub deformacji elementów współpracujących.

źródło: velimir/stock.adobe.com

Ilustracja. Typowe oznaki zużycia sworznia: luz, korozja i pęknięta gumowa osłona – nie ignoruj objawów!

Moment dokręcenia śrub powinien być zawsze zgodny ze specyfikacją od producenta. Warto korzystać z dokumentacji technicznej lub oficjalnych programów serwisowych producentów oryginalnego wyposażenia. Zużytych śrub lub nakrętek samozabezpieczających nigdy nie należy ponownie montować. Ryzyko ich poluzowania jest bowiem zbyt wysokie. Zastosowanie nowych, oryginalnych elementów mocujących jest niezbędne do zapewnienia pełnego bezpieczeństwa.

MOŻE ZAINTERESUJE CIĘ TAKŻE

Naprawy

Wymiana wahacza

Teoretycznie ciężko popełnić błąd podczas wymiany wahacza, ale zdarza się, że jedno niedopatrzenie może doprowadzić do ich przedwczesnego zużycia.

Naprawy

Usterka sworznia wahacza – diagnoza i wymiana

Sworzeń wahacza to bardzo ważny element układu zawieszenia. Jest tak naprawdę kulowym przegubem, który umożliwia skręcanie kół i odpowiada za ich prowadzenie we właściwej pozycji przez wahacze. Wraz z eksploatacją sworzeń ulega naturalnemu zużyciu. Zlekceważenie jego niesprawności może być bardzo niebezpieczne. Jak zdiagnozować luz tego elementu i dokonać poprawnej wymiany?

Gdy wahacz jest aluminiowy

Z punktu widzenia konstrukcji zawieszenia istotne jest również, z jakiego materiału wykonano wahacz. W przypadku aluminiowych komponentów często niemożliwa jest wymiana samego sworznia – zwykle wymagają one wymiany całego wahacza. Co więcej, aluminium jest bardziej wrażliwe na przeciążenia, dlatego mechanicy muszą zachować szczególną ostrożność podczas dokręcania.

Przekroczenie momentu dokręcania w przypadku lekkich zwrotnic aluminiowych może prowadzić do ich mikropęknięć lub trwałego uszkodzenia. Warto także przyjrzeć się dokładnie gniazdom przegubów kulowych w stalowych wahaczach – muszą być one idealnie okrągłe i wolne od jakichkolwiek pęknięć.

Niewłaściwe dopasowanie prowadzi do przemieszczeń sworznia pod obciążeniem. Zaleca się, aby „wciskany” przegub kulowy był wymieniany tylko raz, a każda następna naprawa powinna być wykonywana przy użyciu w pełni zmontowanego wahacza.

Nawet jeśli tuleje wyglądają na nienaruszone, w niektórych przypadkach warto rozważyć wymianę całego wahacza – zwłaszcza w pojazdach z dużym przebiegiem. Zawsze po przeprowadzonej naprawie układu zawieszenia należy wykonać kontrolę geometrii kół. To niezbędny krok końcowy, który gwarantuje prawidłową pracę układu zawieszenia i równomierne zużycie bieżników opon.

Pomiary geometrii powinny być dokumentowane – nie tylko dla celów serwisowych, ale także jako dowód staranności wykonanej naprawy. Dobrą praktyką jest również poinformowanie klienta o przeprowadzonych działaniach i uzasadnienie wyboru zastosowanych części zamiennych – szczególnie gdy zdecydowano się na komponent OE lub OEM. Taka transparentność wzmacnia zaufanie do warsztatu i przekłada się na lojalność klientów.

Dobór odpowiednich części – jakość ma znaczenie

Na rynku dostępne są produkty, które znacznie różnią się pod względem technologii produkcji, zastosowanych materiałów i precyzji wykonania. W tańszych komponentach często pomija się proces hartowania kulki, co prowadzi do jej szybszego zużycia. Zdarza się również stosowanie smarów niskiej jakości lub ich całkowity brak, co zwiększa tarcie i przyspiesza degradację elementu. Takie oszczędności mogą skutkować:

• powstaniem luzu,
• wybiciem gniazda w zwrotnicy,
• a w skrajnych przypadkach – pogorszeniem stabilności prowadzenia pojazdu.

Dla bezpieczeństwa użytkownika i trwałości naprawy warto więc stawiać na komponenty sprawdzonych producentów. Ci renomowani oferują komponenty, które są projektowane z myślą o spełnieniu rygorystycznych norm jakości (m.in. ISO/TS 16949). Produkty te charakteryzują się nie tylko wyższą wytrzymałością materiałową, ale także precyzją wymiarową, która ma znaczenie przy montażu. Sworznie dobrej jakości mają odpowiednio dopasowane tolerancje pracy, co minimalizuje ryzyko luzów, stuków i nieprawidłowej pracy zawieszenia.

Sworzenie w pojazdach elektrycznych – więcej siły, większe wymagania 

Pojazdy elektryczne stawiają przed elementami zawieszenia zupełnie nowe wyzwania. Z powodu obecności ciężkich baterii trakcyjnych całkowita masa pojazdu jest wyraźnie większa niż aut spalinowych. Do tego dochodzi wyższy moment obrotowy, dostępny niemal od zera, co dodatkowo obciąża układ jezdny. Sworznie wahaczy w takich pojazdach muszą być bardziej wytrzymałe, odporne na przeciążenia i wibracje.

Firma Sidem odpowiedziała na te potrzeby, projektując komponenty zawieszenia przeznaczone dla e-pojazdów. W konstrukcji tych części zastosowano powiększoną średnicę sworzni kulowych i stal chromowaną, która zapewnia większą trwałość. W wielu modelach Tesli elementy oferowane przez Sidem przewyższają specyfikację OE – zarówno pod względem średnicy sworznia, jak i materiałów. Ponadto odpowiednie zaprojektowanie geometrii zawieszenia oraz sztywności łączników pozwala na zachowanie właściwości aerodynamicznych pojazdu, co ma znaczenie dla zasięgu i komfortu jazdy.

Przypadek Porsche Carrea GT – mały błąd, wielkie skutki 

W kwietniu 2023 r. właściciele Porsche Carrera GT z lat 2004–2005 otrzymali od producenta alarmującą wiadomość – natychmiastowy zakaz użytkowania pojazdu. Powodem była wada materiałowa elementów zawieszenia, w tym właśnie sworzni wahaczy, które mogły ulec nagłemu uszkodzeniu. Kampania objęła 489 egzemplarzy tego super samochodu, co świadczy o skali problemu i randze bezpieczeństwa tego elementu. To niecodzienny, ale ważny przykład, który pokazuje, jak poważne konsekwencje może mieć niedoskonałość w tym pozornie prostym elemencie.

Sworzeń wykonany z niewłaściwego stopu aluminium mógł pękać przy dużym obciążeniu, co w aucie, które rozwija prędkości ponad 300 km/h stwarzało bezpośrednie zagrożenie życia. Przypadek Porsche jasno pokazuje, że nawet w pojazdach segmentu premium zastosowanie materiałów, które nie odpowiadają obciążeniom, może skutkować globalnymi akcjami serwisowymi i wielomilionowymi stratami wizerunkowymi.

Sworzeń wahacza, choć niepozorny, jest krytycznym elementem układu zawieszenia każdego pojazdu. Jego prawidłowa diagnostyka, odpowiedni dobór i staranna wymiana mają kluczowy wpływ na bezpieczeństwo i komfort jazdy. Profesjonalni mechanicy powinni więc zwracać szczególną uwagę na jakość stosowanych części, przestrzegać procedur montażowych i edukować klientów o znaczeniu regularnych przeglądów tego elementu. Pamiętajmy, że w motoryzacji nie ma miejsca na kompromisy, gdy w grę wchodzi bezpieczeństwo. A ono rzeczywiście zaczyna się od sworznia wahacza.

Źródło: Materiały redakcyjne