• Awarie skrzyń biegów może nie należą do najczęstszych typów usterek samochodowych, ale z pewnością do najbardziej kosztownych.
• Objawami uszkodzeń przekładni będą wszelkie zgrzyty czy inne nietypowe odgłosy podczas zmiany przełożeń, ale również wyraźne opory podczas ruchów drążka zmiany biegów. 
• Istotny z punktu widzenia prawidłowej pracy sprzęgła jest wzrost luzów poprzecznych i poosiowych wałka sprzęgłowego.
• Wiele objawów awarii skrzyń biegów będzie zauważalna dopiero przy rozgrzanym oleju.
• Pierwszą czynnością przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac związanych z serwisem skrzyni biegów powinna być ocena wzrokowa przekładni.
• Olej przekładniowy w skrzyni biegów zmniejsza tarcie. Oddzielając od siebie współpracujące elementy, zmniejsza ich zużycie. Pełni też funkcję chłodzącą.
• Olej jest najbardziej wrażliwym elementem każdego podzespołu, ulega zużyciu w pierwszej kolejności, a jego pogarszające się z czasem właściwości powodują, że przestaje spełniać przewidziane dla niego funkcje. 

Powiązane firmy

Awarie skrzyń biegów może nie należą do najczęstszych typów usterek samochodowych, ale z pewnością do najbardziej kosztownych. Ważna zatem jest prawidłowa diagnostyka tego podzespołu i wykrycie w porę pierwszych objaw nadchodzących kłopotów. Awarie przekładni mogą być następstwem błędnej obsługi auta przez kierowców (np. zmiana biegów przy niepełnym wysprzęgleniu), ale również nieprawidłowej diagnostyki i serwisu w warsztacie (np. zbyt rzadka wymiana oleju przekładniowego albo stosowanie niewłaściwego rodzaju). Wreszcie kłopoty ze skrzyniami mogą być także efektem błędów konstrukcyjnych czy wad materiałowych.

Marek Matejkowski, specjalista szkoleń i analiz technicznych produktów w firmie Schaeffler, zauważa, że jako producent elementów w układach przeniesienia napędu (w tym dwumasowych kół zamachowych, zestawów sprzęgieł, systemów sterujących sprzęgłem, zestawów naprawczych łożysk do skrzyń biegów i tylnych mostów oraz wielu innych), jego firma zwraca szczególną uwagę na stan i poprawne działanie skrzyni biegów. – Przy ocenie pracy naszych części i podczas diagnozy ewentualnych awarii często pojawia się temat funkcjonowania skrzyni biegów, jako możliwej przyczyny ich usterki – dodaje Marek Matejkowski.

W niektórych przypadkach diagnostyka skrzyni biegów opiera się na 3 etapach oceny: akustycznej i funkcjonalnej podczas jazdy testowej, organoleptycznej w trakcie montażu i po zdemontowaniu skrzyni oraz badaniu przyrządem diagnostycznym w przypadku występowania jednostki sterującej pracą skrzyni.

Marek Matejkowski Specjalista szkoleń i analiz technicznych produktów, Schaeffler

Pierwsze oznaki awarii skrzyni biegów

Skrzynie biegów są na tyle dużymi podzespołami, że ich demontaż oznacza dla mechanika wiele godzin pracy. Dlatego warto znać najbardziej typowe objawy usterki tego elementu. Pozwoli to mieć absolutną pewność, że pojawiające się nieprawidłowości pracy układu przeniesienia napędu są efektem usterki właśnie skrzyni biegów. Naturalnie najlepszym źródłem informacji w tym kontekście będzie kierowca.

Objawami uszkodzeń przekładni będą wszelkie zgrzyty czy inne nietypowe odgłosy podczas zmiany przełożeń, ale również wyraźne opory podczas ruchów drążka zmiany biegów. Zgrzyty mogą być np. zapowiedzią problemów z synchronizatorami, a niepokojące odgłosy – z łożyskami. Utrudniona zmiana biegów może wskazywać na niski poziom oleju w skrzyni. Zaniepokoić powinny także zbyt duże luzy na drążku i często powtarzające się wyskakiwanie biegów podczas jazdy.

W przypadku automatycznych przekładni niepokojącym symptomem będą przede wszystkim wycieki w okolicy przekładni. Zapowiedzią awarii będą także: szarpanie, rozłączanie napędu, opóźniona zmiana przełożeń, a także niewybieranie wyższych biegów czy np. biegu wstecznego.

Jak tłumaczy Marek Matejkowski, istotny z punktu widzenia prawidłowej pracy sprzęgła jest wzrost luzów poprzecznych i poosiowych wałka sprzęgłowego – jako skutek zużycia lub uszkodzenia łożysk posadowienia wałka w skrzyni biegów. Pojawia się wtedy stan bicia bocznego tarczy sprzęgła oraz problem przyspieszonego zużycia sprzęgła i dwumasowego koła zamachowego. Często dochodzi wówczas także do wycieku oleju, którego przyczyną jest zużycie uszczelniacza wałka sprzęgłowego. W takich przypadkach właściwym rozwiązaniem jest wymiana łożysk i pozostałych zużytych elementów w skrzyni biegów.

– Innym problemem istotnym dla pracy sprzęgła jest stopień zużycia wieloklinu wałka sprzęgłowego, który skutkuje podobnym objawem, czyli biciem bocznym tarczy sprzęgła. Poza tym do typowych przyczyn uszkodzenia skrzyń biegów można zaliczyć też postępujące zużycie elementów skrzyń, co objawia się coraz głośniejszą pracą i problemami z włączaniem biegów – dodaje Marek Matejkowski.

Warto też mieć świadomość, że wiele objawów awarii skrzyń biegów będzie zauważalna dopiero przy rozgrzanym oleju. Dlatego ewentualną jazdę testową należy wykonać dopiero w momencie pełnego rozgrzania układu napędowego.

Elementy obsługi skrzyni biegów

Diagnostykę skrzyń biegów można podzielić na 3 etapy. Pierwszym jest akustyczna i funkcjonalna ocena pracy przekładni. Jej ważną częścią powinno być wysłuchanie relacji użytkownika nt. niepokojących objawów pracy skrzyni biegów. Drugi etap to tzw. ocena organoleptyczna, którą rozpoczynamy już podczas demontażu skrzyni biegów. Trzecim etapem jest badanie jednostki sterującej przekładni przy użyciu odpowiednich przyrządów diagnostycznych.

Pierwszą czynnością przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac związanych z serwisem skrzyni biegów powinna być ocena wzrokowa przekładni. Należy dokładnie sprawdzić szczelność obudowy skrzyni, chłodnicy oleju i wszystkich połączeń. Kolejnym krokiem powinno być sprawdzenie stanu oleju, jego ciśnienia i temperatury.

W zależności od problemu w kolejnych etapach może okazać się konieczne przeprowadzenie kontroli przełączania biegów i czasu ich włączania, kontroli pracy przekładni w różnych zakresach pracy czy tzw. próby gaśnięcia silnika. Konieczna może okazać się również diagnoza innych podzespołów, które współpracują ze skrzynią (np. silnika, wału, półosi bądź układu zasilania i rozruchu).

– Klasyczne skrzynie manualne zaczynają głośniej pracować w przypadku nadmiernego zużycia niektórych elementów. Dlatego w chwili zdemontowania skrzyni, np. w celu wymiany zużytego sprzęgła, należy sprawdzić stan zużycia i luzy wałka sprzęgłowego, a także dla celów profilaktycznych wymienić uszczelniacz wałka sprzęgłowego (przy przebiegach powyżej 180 tys. km). W przypadku skrzyń typu DSG ich praca zależy też od poprawnej wymiany modułu sprzęgła 2CT, który, jeśli jest wadliwie zamontowany, doprowadzi do błędów jednostki sterującej pracą skrzyni – tłumaczy ekspert firmy Schaeffler.

Oleje przekładniowe

Istotnym elementem właściwej pracy skrzyni biegów jest olej przekładniowy. Jego podstawowym zadaniem jest zmniejszenie tarcia. Oddzielenie współpracujących elementów zmniejsza bowiem ich zużycie. – Ale to nie wszystko. Olej przekładniowy przenosi także temperaturę z mocniej obciążonych gorących miejsc, aby oddać ją tam, gdzie jest chłodniej. Tym samym więc także chłodzi. Musi także zabezpieczać przed korozją i „dbać” o czystość. Powinien także utrzymywać w swojej objętości odseparowane zanieczyszczenia w postaci możliwie jak najmniejszych cząsteczek, tak aby nie powodowały one zużycia skrzyni – tłumaczy Grzegorz Kawka, kierownik działu technicznego w firmie Ravenol.

Olej przekładniowy w skrzyni biegów zmniejsza tarcie. Oddzielając od siebie współpracujące elementy, zmniejsza ich zużycie. Pełni też funkcję chłodzącą. Przenosi temperaturę z mocniej obciążonych, gorących miejsc, aby oddać ją tam, gdzie jest chłodniej.

Grzegorz Kawka Kierownik działu technicznego, Ravenol

W przypadku automatycznych przekładni hydraulicznych olej służy także do przenoszenia momentu obrotowego w konwerterach oraz do sterowania pracą skrzyni w modułach hydraulicznych.

Jak wyjaśnia Grzegorz Kawka, podstawowe właściwości istotne dla oleju są zwykle podawane w tabeli parametrów fizykochemicznych. Zazwyczaj są to różne rodzaje lepkości, np. w temperaturze spoczynkowej i roboczej, lepkość niskotemperaturowa Brookfielda oraz indeks lepkości, który charakteryzuje zmienność lepkości oleju w funkcji temperatury, a także temperatury płynięcia i zapłonu oleju. Można także spotkać parametry odporności na pienienie czy testu na korozję miedzi.

– Oleje do skrzyń automatycznych w większości przypadków wymagają innych właściwości i parametrów. Zamienne stosowanie olejów do przekładni manualnych i skrzyń automatycznych nie jest możliwe, jednak można spotkać skrzynie manualne, które wymagają stosowania oleju ATF i skrzynie automatyczne zalewane olejem do manuali, np. niektóre przekładnie DSG z suchymi sprzęgłami – mówi przedstawiciel firmy Ravenol.

Wymiana oleju przekładniowego

Bardzo często można spotkać różne zdania na temat konieczności wymiany oleju przekładniowego. – W przypadku trwałości olejów przekładniowych powinniśmy stosować się do wskazówek i instrukcji producenta samochodu. Choć z reguły nie jest on producentem oleju, ściśle z nim współpracuje i ma pełną wiedzę na temat zastosowania danego oleju do swojej skrzyni biegów – tłumaczy Marek Matejkowski. – Z drugiej strony, logiczne jest, że każdy samochód jest inaczej eksploatowany i w przypadku bardzo mocnego obciążenia układu napędowego może dochodzić do znacznie szybszego wypracowania oleju w skrzyni biegów i zmiany (pogorszenia) jego właściwości. W takim przypadku należy zasięgnąć opinii serwisu autoryzowanego i jeśli nie ma przeciwwskazań, wymienić olej na właściwy pod względem specyfikacji i ilości. Doświadczenie wielu użytkowników pokazuje, że np. w przypadku skrzyń biegów typu CVT wymiana oleju po 90 tys. km poprawia żywotność i sprawność skrzyni.

Według Grzegorza Kawki olej jest najbardziej wrażliwym elementem każdego podzespołu, ulega zużyciu w pierwszej kolejności, a jego pogarszające się z czasem właściwości powodują, że przestaje spełniać przewidziane dla niego funkcje. Odbija się to na przyspieszonej degradacji pozostałych elementów skrzyni – niezależnie od tego, czy będzie to skrzynia manualna, czy automatyczna, silnik, dyferencjał czy choćby hydrauliczny układ wspomagania. Olej zużywa się wszędzie, a jego wymiana jest bez wątpienia skutecznym sposobem na zwiększenie bezawaryjności pojazdu.

– Należy pamiętać, że olej zalany na „całe życie” pojazdu może oznaczać „życie” niewiele dłuższe niż gwarancja tego pojazdu. Zalecane interwały wymian przekładni są dosyć zróżnicowane – zawierają się zwykle w przedziale 60–100 tys. km i zależą od rodzaju skrzyni oraz intensywności użytkowania pojazdu – dodaje na zakończenie Grzegorz Kawka.