Czy i jak wymieniać olej w przekładniach automatycznych
SosnowskiWciąż wśród niektórych osób pokutuje przekonanie, że w automatycznych skrzyniach biegów nie trzeba wymieniać oleju. To absolutnie błędne podejście, które może skończyć się poważną awarią przekładni, a w konsekwencji znacznymi kosztami związanymi z jej naprawą lub wymianą. Co zatem warto wiedzieć na temat olejów przekładniowych i ich regularnej wymiany?
- Automatyczna skrzynia biegów wymaga odpowiedniej eksploatacji i serwisowania.
- Olej przekładniowy ulega zużyciu między innymi na skutek starzenia.
- Jednym z niezbędnych elementów poprawnej obsługi serwisowej jest cykliczna wymiana oleju przekładniowego.
- Problemy z automatycznymi przekładniami mogą wynikać zarówno z braku cyklicznej wymiany oleju, jak i złego dopasowania środka smarnego.
- Utrata parametrów oleju ATF oleju może wystąpić z różnych powodów.
- Wymiana oleju ATF może być przeprowadzona w dwojaki sposób – metodą statyczną albo dynamiczną.
- Tańsza i szybsza metoda statyczna nie jest jednak polecana w każdym przypadku.
- Podczas wymiany oleju metodą statyczną w sprzegłach, przekładni hydrokinetycznej, chłodnicy może zostać nawet połowa starego oleju.
- Wyniki badań laboratoryjnych wykazały, że im wyższy przebieg pojazdu, tym wyższe stężenie metali w oleju ATF.
Powiązane firmy
Skomplikowany mechanizm, jakim jest automatyczna skrzynia biegów, wymaga odpowiedniej eksploatacji i serwisowania, jeśli zależy nam na jej długiej i bezawaryjnej pracy. Jednym z niezbędnych elementów poprawnej obsługi serwisowej jest cykliczna wymiana oleju przekładniowego (Automatic Transmission Fluid – ATF), który musi być odpowiednio dopasowany do rodzaju skrzyni biegów i przeznaczenia samochodu. Trzeba bowiem mieć świadomość, że olej odgrywa olbrzymią rolę w zapewnieniu właściwego smarowania i chłodzenia podzespołów przekładni, a jednocześnie ulega on efektowi starzenia. Oznacza to, że jego właściwości wraz z upływem czasu i przejechanymi kilometrami ulegają pogorszeniu. Im gorszej jakości jest olej, tym ten proces postępuje szybciej.
„Olejowe” problemy w automatach
Problemy z automatycznymi przekładniami mogą wynikać zarówno z braku cyklicznej wymiany oleju, jak i złego dopasowania środka smarnego. Zbyt rzadka wymiana oleju może powodować, że w układzie będą zbierać się różne zanieczyszczenia (np. opiłki metali). Problemem może być także gromadzące się w oleju przekładniowym woda bądź płyn chłodzący. Wszystkie te niepożądane dodatki będą negatywnie wpływać na parametry oleju i jego właściwości – zwiększając lub zmniejszając jego gęstość, lepkość, własności smarne, własności myjące itp. „Stary” lub źle dopasowany olej przekładniowy może doprowadzić do przegrzania poszczególnych komponentów skrzyni, a w konsekwencji do poważnej awarii.
Utrata parametrów oleju ATF oleju może wystąpić z różnych powodów. Józef Rogiński, kierownik Serwisu SOSNOWSKI – Automatyczne Skrzynie Biegów, wymienia te, które występują najczęściej: niewłaściwa eksploatacja skrzyni biegów, jazda w górach, z bagażnikiem dachowym i autem zapakowanym „po dach”, holowanie przyczepy, nadmierne obciążenie cieplne i mechaniczne skrzyni w następstwie np. szybkiej jazdy po autostradzie bądź jazdy sportowej, a także w wyniku zmieszania oleju ATF ze związkami metali powstałymi w trakcie pracy elementów ciernych skrzyni.
Znamy z doświadczenia przypadki przegrzewania się skrzyni biegów CVT, szczególnie latem, podczas szybkiej jazdy autostradowej z powodu pracy skrzyni z olejem, który nie był wymieniany regularnie.
Józef Rogiński
Kierownik Serwisu SOSNOWSKI –
Automatyczne Skrzynie Biegów
Statyczna czy dynamiczna wymiana oleju
Wymiana oleju ATF może być przeprowadzona w dwojaki sposób – metodą statyczną albo dynamiczną. Różnią się one m.in. ilością oleju niezbędnego do dokonania takiej wymiany, czasem wykonania czynności, a w konsekwencji także kosztem takiej usługi. Tańsza i szybsza metoda statyczna nie jest jednak polecana w każdym przypadku.
Statyczna wymiana oleju przekładniowego sprowadza się bowiem do spuszczenia oleju z miski olejowej (po odkręceniu kurka) i uzupełnienia zbiornika nowym olejem. Jest to więc metoda prosta i szybka, ale ma jedną istotną wadę. Po odkręceniu kurka nie usuniemy całego oleju. Spora część zostanie w sprzęgłach, hamulcach ASB, pompie, chłodnicy i przekładni hydrokinetycznej. Szacuje się, że metodą tą wymienimy tylko połowę starego oleju (choć niektóre szacunki mówią o wymianie zaledwie 30–40% zużytego oleju). W praktyce metoda ta oznacza co najwyżej wymianę częściową albo jedynię dolewkę nowego oleju ATF.
W efekcie w przekładni będzie pracował olej, który już na początku nie ma optymalnych parametrów ani np. właściwości smarujących bądź myjąco-czyszczących. Nie wiedząc także, jaki dokładnie olej pracował wcześniej w przekładni, ryzykujemy, że użyty nowy olej nie wymiesza się dokładnie ze starym. Nawet jeśli stosujemy ten sam rodzaj oleju, po kilkudziesięciu tysiącach kilometrów będzie miał on inne właściwości, w tym właściwości związane z mieszalnością z innymi olejami.
Powyższe ograniczenia nie oznaczają jednak, że nigdy nie należy brać pod uwagę statycznej metody wymiany oleju. Może być ona z powodzeniem stosowana w autach o stosunkowo niewielkim przebiegu, w których wymiana oleju ATF jest wykonywana regularnie, i kiedy mamy pewność, że znajdujący się w przekładni olej nie jest nadmiernie zanieczyszczony.
W przeciwnym razie warto zdecydować się na dynamiczną wymianę oleju ATF, która umożliwia wymianę 100% zużytego oleju. Starsze odmiany tego procesu polegały na kilkukrotnym wykonaniu tych samych czynności (zlaniu oleju ze skrzyni, uzupełnieniu nowego, rozszczelnieniu układu chłodzenia skrzyni biegów, uruchomieniu silnika), aż do momentu, gdy z rozszczelnionego układu będzie się wylewał czysty olej. Metoda ta jest jednak bardzo kosztowna, ponieważ w takim procesie zużywa się nawet do 20 l oleju.
Dlatego też współczesna metoda dynamiczna wykorzystuje specjalne urządzenie, które podpięte w obieg oleju ATF przy uruchomionym silniku odseparowywuje stary olej i w jego miejsce dolewa taką samą ilość nowego. Proces ten nie tylko umożliwia całkowitą wymianę zużytego oleju, ale również pozwala na przepłukanie całego układu i pozbycie się zalegających osadów.
| WARTO WIEDZIEĆ |
| Rodzaje automatycznych przekładni a wymiana oleju |
| Klasyczne automaty AT (Automatic Transmission) – dość popularna skrzynia zbudowana na bazie przekładni planetarnych oraz z przekładni hydrokinetycznej. Za zmianę biegów odpowiedzialny jest sterownik skrzyni biegów. Starsze modele nie miały żadnej elektroniki. Nowsze, tzw. mechatroniki, wyposażone są w zawory hydrauliczne, elektryczne i sterowniki elektroniczne. Wymiana oleju: co ok. 60 tys. km (zależnie od sposobu eksploatacji). |
| Skrzynie bezstopniowe CVT (Continuously Variable Transmission) – wyróżnia się spośród innych przekładni brakiem ustawialnych przełożeń. Zmiany przełożenia odbywają się za pomocą hydrauliki lub przekładni o zmiennym przełożeniu, m.in. z pasem albo łańcuchem i kołami skośnymi. Ten rodzaj przekładni jest montowany raczej do aut miejskich (nadaje się do aut sportowych) i stosowany m.in. w Audi (Multitronic), Toyocie (CVT) oraz Nissanie. Wymiana oleju: co ok. 30 tys. km (zależnie od sposobu eksploatacji). |
| Skrzynie dwusprzęgłowe DSG (Direct Shift Gearbox) – jej działanie opiera się na współpracy dwóch niezależnych równoległych przekładni z osobnymi sprzęgłami. Jedna odpowiada za biegi parzyste i wsteczny, a druga za biegi nieparzyste. Daje możliwość załączenia dwóch przełożeń jednocześnie, przy czym jedno przekazuje moment na koła, natomiast drugie jest już przygotowane do załączenia. Przekładnia montowana i bardzo popularna w grupie VAG. Wymiana oleju: co ok. 60 tys. km (zależnie od sposobu eksploatacji). |
Skrzynie zautomatyzowane ASG (Automated Shift Gearbox) – manualna skrzynia biegów, w której zmiana przełożeń odbywa się za pomocą mechanizmu, modułu oraz siłownika (tzw. manual z robotem zmieniającym biegi). W przypadku skrzyń tego typu, z uwagi na ich podobieństwo pod względem mechanicznym do skrzyń manualnych nie zaleca się wymiany oleju. |
MOŻE ZAINTERESUJE CIĘ TAKŻE
Wymiana oleju w skrzyni CVT
Mimo nieco innej konstrukcji i zasady działania bezstopniowej przekładni CVT również w jej przypadku okresowa wymiana oleju powinna być obowiązkowa. Józef Rogiński zaleca jego wymianę metodą dynamiczną co 30 tys. km, co jest związane z konstrukcją przekładni. Skrzynia bezstopniowa składa się ze sprzęgła hydrokinetycznego (wyjątek stanowi nieprodukowana już skrzynia Multitronic Audi), sprzęgła wielopłytkowego, łańcucha lub pasa metalowego i kół stożkowych (wariatorów), przekładni planetarnej i układu sterującego.
– Olej w takiej skrzyni zużywa się z powodu wysokiej temperatury pracy, która wynosi 80–100°C i wynika z pracy sprzęgieł wielopłytkowych oraz tarcia pomiędzy wariatorem a łańcuchem napędowym. To tarcie pozwala na przeniesienie momentu obrotowego i jest możliwe dzięki wysokociśnieniowej instalacji hydraulicznej. Dlatego okresowa wymiana oleju w takiej skrzyni jest szczególnie zalecana – tłumaczy Józef Rogiński.
Jerzy Horbaty, specjalista ds. szkoleń i analiz technicznych części zamiennych firmy Schaeffler, podkreśla, że zmiana średnic wariatorów daje zmianę stosunku przełożenia, a przy zmianach przełożenia występują niewielkie poślizgi łańcucha. To powoduje zanieczyszczenie oleju opiłkami stalowymi i jego obciążenie termiczne. – Eksploatacja skrzyni biegów ze zużytym olejem będzie skutkować jej nieprawidłowym działaniem, np. długimi poślizgami łańcucha i doprowadzi do zużycia wariatorów czy zerwania łańcucha – tłumaczy Jerzy Horbaty. I dodaje, że zalecany przebieg bez względu na upływ czasu to 60 tys. km, choć w starszych pojazdach lub eksploatowanych w ciężkich warunkach (częsta jazda w korku lub ciągnięcie przyczep) zaleca się wymianę oleju już nawet po 30 tys. km.
Oczywiście eksploatacja pojazdu w ciężkich warunkach (np. jazda w korkach, ciągnięcie przyczepy) spowoduje szybsze zużycie oleju. Dlatego przy takiej eksploatacji zaleca się (szczególnie w starszych pojazdach) wymianę oleju już po przejechaniu 30 tys. km.
Jerzy Horbaty
Specjalista ds. szkoleń i analiz technicznych
części zamiennych firmy Schaeffler
Sama procedura wymiany oleju polega na jego zlaniu i napełnieniu skrzyni nowym olejem do przelania.
– Następnie podłączamy przyrząd diagnostyczny, uruchamiamy silnik i rozgrzewamy olej w skrzyni biegów do 35–45°C. Na początku manetkę ustawiamy w trybie P, później przy uruchomionych hamulcach przełączamy na różne biegi. Po wyłączeniu silnika kontrolujemy stan oleju przez dolanie, aż się przeleje. Oczywiście stosowany olej musi być zgodny ze specyfikacją producenta pojazdu – wyjaśnia Jerzy Horbaty.
Badania oleju ATF
Firma Sosnowski sprawdziła laboratoryjnie, jak na parametry oleju ATF wpływa jego długotrwała eksploatacja. W tym celu pobrano próbki oleju w regularnie serwisowanym pojeździe z grupy VAG przy przebiegach: 15 tys., 29 tys., 42 tys. i 72 tys. km. W tym okresie nie wymieniano oleju ATF. Następnie przy przebiegu 150 tys. km dokonano wymiany dynamicznej i pobrano ostatnią próbkę oleju do analizy.
SosnowskiWyniki badań laboratoryjnych wykazały, że im wyższy przebieg pojazdu, tym wyższe stężenie metali w oleju ATF oraz spadek istotnych parametrów oleju, takich jak lepkość czy indeks PQ (wskaźnik występowania procesów niszczenia warstw wierzchnich). W efekcie następuje szybsze zużywanie się elementów ruchomych skrzyni. Na podstawie wykresu przedstawiającego poziom zanieczyszczenia oleju ATF związkami miedzi, żelaza, cyny, glinu, krzemu obserwujemy wzrost zanieczyszczeń wraz ze wzrostem przebiegu pojazdu. Związek okazał się nieistotny w przypadku niklu i mało istotny w przypadku sodu.
Z powyższych badań jasno wynika wyraźne pogorszenie istotnych parametrów oleju wraz ze wzrostem przebiegu. Wymiana statyczna poprawia parametry oleju, jednak dopiero przeprowadzenie wymiany oleju metodą dynamiczną przywróciło parametry oleju do poziomu, który gwarantuje długą i bezawaryjną pracę skrzyni.
O Autorze
