Dobór i wymiana oleju w automatycznych skrzyniach biegów

Analizując nieprawidłowości w serwisowaniu automatycznych skrzyń biegów, należy zauważyć, że warsztaty najwięcej błędów popełniają zarówno już na etapie doboru oleju, jak i procedur związanych z jego wymianą. A właściwy wybór oleju i prawidłowa obsługa skrzyni mają fundamentalne znaczenie, pozwalając na dłuższą eksploatację dzięki minimalizowaniu ryzyka nieprzewidzianej awarii automatu.
- Dobór odpowiedniego oleju jest warunkiem tego, by automatyczna skrzynia biegów pracowała sprawnie i bez zakłóceń.
- Ocena stanu technicznego przekładni pozwoli uniknąć nieporozumień i roszczeń z tytułu wykonanej usługi.
- Wątpliwości może budzić wybór metody wymiany oleju – zastosować metodę statyczną czy dynamiczną?
- Aby wymiana oleju przebiegała bezpiecznie, należy respektować zalecenia, które dotyczą obsługi automatycznych skrzyń biegów.
Jakie wymagania musi spełnić olej, by trafić do automatycznej skrzyni biegów?
Zaprojektowanie i wdrożenie do produkcji automatycznej skrzyni biegów wiąże się także z opracowaniem oleju, który będzie spełniał specyficzne wymagania danej przekładni. Olej musi jednocześnie zapewnić smarowanie poszczególnych podzespołów (łożyska, koła zębate) i umożliwić przeniesienie siły tarcia, która występuje w sprzęgłach i hamulcach.
Dodatkowo olej jest swoistym nośnikiem informacji dla sterownika skrzyni automatycznej (ilustracja główna), który na podstawie zmian temperatury oleju – a co za tym idzie: poziomu jego termicznej degradacji – na bieżąco analizuje temperaturę oleju i do jej wartości dostosowuje program, który steruje przekładnią.
Identyfikowanie typu serwisowanej skrzyni biegów
Właśnie dlatego dobór odpowiedniego oleju jest warunkiem tego, aby automatyczna skrzynia biegów pracowała sprawnie i bez jakichkolwiek zakłóceń. Najlepszym rozwiązaniem, które będzie gwarantowało, że warsztat nie popełni błędu przy doborze oleju, jest zidentyfikowanie typu serwisowanej skrzyni biegów. Można to zrobić kilkoma sposobami.
Najbezpieczniej jest zweryfikować typ przekładni, odczytując jej specyfikację z tabliczki znamionowej. Jeśli dostęp do tabliczki będzie utrudniony, można posłużyć się numerem VIN i zasięgnąć informacji u producenta pojazdu, prosząc o pomoc w identyfikacji skrzyni. Kiedy warsztat zdobędzie już informacje o typie obsługiwanej przekładni, kolejnym krokiem jest dobór oleju i innych materiałów eksploatacyjnych.
Dobór oleju i innych materiałów eksploatacyjnych
Można go przeprowadzić, korzystając ze strony producenta przekładni lub pomocy konsultanta działu części. Z kolei w wyborze dostawcy wymienianego oleju najlepszym możliwym rozwiązaniem jest zastosowanie materiałów eksploatacyjnych, które pochodzą wprost od producenta danej skrzyni, lub oleju, który ma jego aprobatę. Na rynku dostępne są dedykowane zestawy, np. firmy ZF, w których skład poza olejem wchodzą:
- filtr,
- zestaw uszczelek
- lub nawet miska olejowa ze śrubami i filtrem olejowym.
Konsekwencje zaniedbań „olejowych”
Nierespektowanie zaleceń dotyczących terminowej wymiany oleju, bagatelizowanie wycieków czy też sto-sowanie niewłaściwego oleju powoduje przyspieszone zużycie podzespołów automatycznej skrzyni biegów. Typowymi objawami, które świadczą o zużyciu oleju, są:
- szarpnięcia i drgania w trakcie zmiany biegów,
- opóźnione włączanie biegów,
- częste przegrzewanie się skrzyni biegów
- lub niepokojące hałasy dochodzące z jej wnętrza.
Większość z opisanych symptomów można wychwycić w trakcie jazdy próbnej. Jeśli będą wtedy występować, warsztat powinien dokładnie zweryfikować stan serwisowanej skrzyni. Ocena stanu technicznego przekładni pozwoli uniknąć nieporozumień i roszczeń z tytułu wykonanej usługi. Niejednokrotnie bowiem klient ma nadzieję, że wymiana oleju „naprawi” przekładnię, ponieważ nie zdaje sobie sprawy ze stopnia jej zużycia.
Wycieki oleju (ilustracja 2) to kolejna bolączka, której konsekwencje uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie automatycznej skrzyni biegów. Według ogólnych szacunków ubytek oleju przekraczający 1,5 l może powodować zakłócenia pracy klasycznego automatu, który jest wyposażony w przekładnię hydrokinetyczną, i skutecznie spowolnić proces przełączania biegów. Z kolei zbyt duży poziom oleju przyczyni się do przegrzewania się skrzyni biegów.

Ilustracja 2. Rozszczelniona miska olejowa automatycznej skrzyni biegów w Fordzie Mustangu 5.0 V8 z 2021 r.
Statycznie czy dynamicznie?
Czasami wątpliwości może budzić wybór metody wymiany oleju, czyli pytanie, czy zastosować metodę statyczną, czy też dynamiczną. Odpowiedzi w pierwszej kolejności należy szukać w dokumentacji producenta obsługiwanej przekładni i we wskazówkach, które dotyczą procedur wymiany oleju.
Niektórzy producenci skrzyń zalecają stosowanie metody statycznej, podczas gdy inni dopuszczają użycie metody dynamicznej. Z tym wyjątkiem, aby w bardziej wyeksploatowanych automatach (o przebiegu powyżej 250 tys. km i z zaniedbanymi serwisami olejowymi) ograniczyć się do wymiany statycznej.
Kolejny czynnik, który należy uwzględnić w trakcie wymiany dynamicznej, dotyczy kwestii użycia dodatku czyszczącego wnętrze skrzyni biegów. W niektórych automatach dzięki jej zastosowaniu może dojść do wypłukania osadów, które powodują rozszczelnienia przekładni lub są źródłem zakłóceń w jej późniejszym funkcjonowaniu.
Oczywiście istnieją skrzynie automatyczne, których budowa niejako „wymusza” zastosowanie wymiany dynamicznej. Gwarantuje ona bowiem ich całkowite opróżnienie i napełnienie. Do tej grupy należą m.in. nowsze klasyczne automaty wyposażone w przekładnię hydrokinetyczną (ilustracja 3).

Ilustracja 3. Nowoczesny automat z przekładnią hydrokinetyczną wymaga zastosowania dynamicznej metody wymiany oleju.
Olej, który krąży we wnętrzu takiej przekładni, można wymienić jedynie metodą dynamiczną. Dosyć często czynnikiem, który decyduje o zastosowaniu danej metody, są wyższe koszty wymiany dynamicznej. Dla przykładu, w skrzyni firmy ZF typu 8HP45 w trakcie wymiany statycznej zużycie oleju to 4–5 l, natomiast w przypadku zastosowania metody dynamicznej to 10 l (do nawet 12 l).
W przypadku metody tradycyjnej, czyli statycznej, następuje wymiana 40–60% objętości oleju w skrzyni, co można potraktować bardziej jako „odświeżanie” parametrów oleju. Jednocześnie zaleca się, aby statyczny serwis olejowy wykonywać od początku eksploatacji nowej skrzyni, cykliczne co 40 tys. km – 60 tys. km. Taki interwał pozwoli bowiem skutecznie utrzymać właściwości oleju na odpowiednim poziomie.
Procedury wymiany oleju
Zarówno w metodzie statycznej, jak i dynamicznej priorytetem staje się respektowanie procedur wymiany, które określa producent danej skrzyni biegów. Każdy serwis olejowy przekładni powinny też poprzedzać wywiad z klientem i jazda próbna.
MOŻE ZAINTERESUJE CIĘ TAKŻE
Następnym krokiem powinno być podłączenie urządzenia diagnostycznego i sprawdzenie kodów usterek, które występują w skrzyni biegów i silniku. Wszelkie zarejestrowane nieprawidłowości będą rzutować na dalszą pracę automatu i mogą być powodem zakłóceń w ocenie poziomu oleju.
Niewłaściwa praca silnika – szczególnie na biegu jałowym (prędkość obrotowa zbyt niska lub zbyt wysoka) – uniemożliwia dokładne określenie poziomu oleju w przekładni. Skrzynia biegów nie może pracować w trybie awaryjnym, bo zaplanowana wymiana oleju nie przyniesie zamierzonego efektu i może stać się powodem późniejszej reklamacji klienta.
Ważne też jest sprawdzenie, czy w spuszczonym oleju nie znajdują się ślady opiłków, a olej nie ma silnego zapachu spalenizny. Takie objawy świadczą bowiem o uszkodzeniu podzespołów skrzyni biegów i są wskazaniem do jej naprawy.
Do wymiany oleju metodą statyczną warsztat potrzebuje:
- wypoziomowanego stanowiska,
- urządzenia do napełniania skrzyni biegów (pompka ze zbiornikiem, zestaw odpowiednich adapterów i przewodów)
- oraz testera diagnostycznego.
Tester diagnostyczny pozwala na monitorowanie temperatury oleju, w zakresie której należy wykonać pomiary jego stanu. Niezbędny jest również dostęp do dokumentacji technicznej (ilustracje 4–5), która zawiera wskazówki dotyczące procedury wymiany w danym pojeździe.

Ilustracja 4. Dokumentacja techniczna skrzyni biegów zawiera infografiki, które wskazują lokalizację śrub i otworów spustowych/wlewowych.

Ilustracja 5. Zakres poprawnych temperatur oleju oznaczony na bagnecie do automatycznej przekładni w Citroenie.
Co ważne, informacje serwisowe muszą pochodzić z autoryzowanego źródła i opierać się na wiedzy producenta danej skrzyni. To właśnie dzięki dokumentacji mechanik wie:
- gdzie znajduje się śruba spustowa/wlewowa,
- czy skrzynia ma filtr zewnętrzny, czy wewnętrzny,
- a także w jakiej kolejności i z jakim momentem odkręcić i dokręcić śruby w misce olejowej.
Dokumentacja pojazdu – źródło wiedzy dla mechanika
Poza tym dokumentacja precyzuje zakres wymiany i czynności, jakie należy wykonać. W wielu przypadkach po uzupełnieniu oleju mechanik musi doprowadzić skrzynię do określonej temperatury pracy, przy której należy odczytać poziomu oleju.
Niektóre procedury wymagają też cyklicznej zmiany trybów jazdy, co polega na ustawianiu dźwigni do przełączania trybów jazdy w określonych pozycjach (P-R-N-D). Obserwację temperatury oleju umożliwia tester diagnostyczny.
Przy tym poziom oleju może być ustalany z użyciem bagnetów lub specjalnych śrub przelewowych. Wszystkie fazy opisane w procedurze muszą być wykonywane krok po kroku i żadna z nich nie może być pominięta.
Bez tej wiedzy i przy tak dużej ilości stosowanych typów automatycznych skrzyń biegów przeprowadzenie prawidłowej wymiany jest praktycznie niemożliwe. Wymiana oleju metodą dynamiczną wymaga przede wszystkim odpowiedniej maszyny, która pozwoli na bezproblemową realizację tego procesu.
Najlepiej, jeśli maszyna będzie pochodzić od renomowanego producenta. np.
- Liqui Moly,
- Ravenol,
- Magneti Marelli,
- MAHLE
- czy Launch.
Urządzenia dobrej klasy mają bowiem wiele przydatnych opcji i trybów pracy, które ułatwiają serwisowanie automatycznych skrzyń biegów. Na szczególna uwagę zasługują takie udogodnienia, jak:
- zautomatyzowana identyfikacja kierunku przepływu oleju, która pozwala uniknąć błędnego wpięcia maszyny i umożliwia zmianę kierunku przepływu oleju w przypadku jej nieprawidłowego podłączenia, czujnik temperatury oleju do obserwowania zmian temperatury wymienianego oleju,
- zaadaptowana waga, dzięki której osoba obsługująca urządzenie ma informacje na temat masy oleju świeżego i zużytego oraz o detergentu zastosowanego do płukania przekładni,
- tryb automatyczny, który jest niezbędny do obsługi urządzenia przez jednego pracownika,
- specjalny zestaw wzierników, który pozwala na kontrolę stanu oleju dostarczanego do skrzyni (nowego) i odbieranego ze skrzyni (zużytego),
- pompa oleju zainstalowana w maszynie, która daje możliwość regulacji wydatku dostosowanego do wydajności pompy olejowej w automatycznej skrzyni biegów serwisowanego pojazdu,
- dokumentacja techniczna wyświetlana na ekranie maszyny, która będzie informować osobę obsługującą urządzenie o procedurze wymiany oleju w danym pojeździe.
Aby wymiana oleju przebiegała bezpiecznie, należy respektować zalecenia, które dotyczą obsługi automatycznych skrzyń biegów. Bezwzględnie nie wolno uruchamiać silnika, kiedy skrzynia nie jest napełniona wymaganą ilością oleju.
Ponadto podczas obsługi serwisowej powinno się używać odzieży ESD (electrostatic discharge), czyli antystatycznej, w tym obuwia i rękawic. Minimalizuje to bowiem ryzyko przeniesienia ładunku elektrostatycznego z ciała mechanika na wrażliwą elektronikę przekładni.
Źródło: Materiały redakcyjne