Na pierwszy rzut oka wszystkie siodła wyglądają tak samo, jednak różnicuje się je w zależności od zastosowania, materiału, z jakiego są wykonane, oraz budowy samego sprzęgu. Siodła, jako urządzenia sprzęgające, zgodnie z dyrektywą 94/20/EC lub Regulaminem ECE R55-01 podlegają homologacji, co oznacza, że przed wprowadzeniem na rynek muszą przejść szereg badań dopuszczających. Dotyczy to również zaczepów, belek do mocowania zaczepów, płyt podsiodłowych, dyszli i sworzni królewskich. Rolą siodła jest połączenie ciągnika z naczepą w taki sposób, aby połączenie było pewne w każdych warunkach eksploatacji. Siodło ma zawsze dwa stopnie zabezpieczenia przed rozpięciem. Zdarza się jednak, że siodło „zamknie się”, ale nie zabezpieczy – tzn. dźwignia faktycznie cofnie się, lecz nie do końca swojego skoku. W takiej sytuacji siodło nie jest zabezpieczone i wcześniej czy później się rozepnie, co będzie skutkowało odłączeniem naczepy w trakcie jazdy.

Tajemniczy współczynnik

Parametrem siodeł jest współczynnik „D”, który definiuje wytrzymałość sprzęgu siodłowego. Znając nacisk na siodło (nacisk naczepy), masę ciągnika i masę naczepy, można dość łatwo wyliczyć wartość współczynnika „D”. W przypadku praktycznego łączenia ciągnika z naczepą powinno się użyć siodła o większym współczynniku „D” niż ten, który wynika z obliczeń.

Rozróżnia się siodła o wielkościach 2” oraz 3,5” (średnica sworznia królewskiego). Większość znajdujących się w użyciu to siodła o wielkości 2”. Rozmiar większy (siodła o sworzniu o średnicy 3,5”) stosowany jest w ciągnikach 3-, 4- i 5-osiowych wykorzystywanych do przewozów ponadgabarytowych.

Różne rodzaje siodeł

Siodła o mniejszym wymiarze (2”) można podzielić na kilka wariantów wykonania:

• siodła o podwójnej wysokości – przeznaczone do „low-decków”, czyli ciągników z niską ramą, ciągnących naczepy „mega”. Siodło o podwójnej wysokości służy również do zasprzęglenia do ciągnika „low-deck” naczepy typu „standard”. Jest to możliwe dzięki pneumatycznemu uniesieniu siodła oraz jego zablokowaniu na większej wysokości nad ramą. Umożliwia to obsługiwanie jednym ciągnikiem zarówno naczep typu „mega”, jak i tych o standardowej wysokości;
• siodła przesuwne – występujące głównie w Skandynawii i Wielkiej Brytanii, czyli w krajach, w których komunikacja ze światem odbywa się za pośrednictwem transportu morskiego (promów). Siodła te są zamontowane na płycie podsiodłowej i umożliwiają dosunięcie naczepy do ciągnika, tak aby maksymalnie skrócić długość zestawu. Przesuwność siodła jest ponadto wykorzystywana jako czynnik polepszający trakcję (docisk tylnych osi), co na przykład w Skandynawii ma niebagatelne znaczenie. Na śliskiej nawierzchni można w ten sposób zmieniać nacisk na tylne osie, powodując ich odciążenie lub dociążenie, i tym samym zmienić właściwości trakcyjne zestawu.

Siodło z pneumatycznym sterowaniem mechanizmu zamykania. Źródło: JOST

Siodła montowane są do płyty podsiodłowej, która zamocowana jest na ramie ciągnika. W zależności od tego, jaka jest wymagana finalna wysokość siodła, mogą być stosowane różnego rodzaju kombinacje wysokości płyt podsiodłowych (np. 12, 22, 40, 100 lub 150 mm) i siodeł (150, 185, 225, 250, 300 mm).
W tym miejscu należy wspomnieć też o siodłach montowanych bez płyty podsiodłowej, czyli bezpośrednio do ramy. Są to siodła o obniżonej wysokości (140 mm). Regulacja ich położenia odbywa się przez zmianę podpór siodła. Zaletą takiego rozwiązania jest mała wysokość, jednak wadą jest zmniejszona sztywność. W konstrukcjach większości producentów ciągników siodło takie jest montowane do kątowników przymocowanych do ramy ciągnika. Ramiona kątowników skierowane są na zewnątrz ramy. W pojazdach produkowanych w Skandynawii zastosowano rozwiązanie polegające na tym, że łapa siodła jest montowana do kątownika, a następnie dopiero całość jest łączona z ramą ciągnika. W Scanii łapy siodła mocowane są bezpośrednio do boków ramy ciągnika.

Siodło z nakładkami z tworzywa sztucznego (polietylen). Źródło: JOST

Siodła 3,5” nie występują w wersjach mocowanych do ramy ani w wersjach o regulowanej wysokości. Ze względu na większe obciążenia, jakie przenoszą, są zawsze montowane do ramy ciągnika z wykorzystaniem płyty podsiodłowej. Płyty podsiodłowe w tym przypadku nie różnią się od płyt do siodeł 2” wymiarami, lecz jakością użytych materiałów. Występują one też w wersji przesuwnej, co pozwala na dopasowanie ich do sworzni o niestandardowych wymiarach.

Siodło z regulacją wzdłużnego położenia względem ramy ciągnika. Źródło: JOST

Praca siodła

Siodła dzieli się nie tylko ze względu na rozmiar średnicy sworznia królewskiego, ale również w zależności od materiału, z jakiego jest ono wykonane. I tak na rynku spotyka się dwa rodzaje siodeł:

• żeliwne – odlewane,
• tłoczone – blaszane.

W najpopularniejszym zakresie obciążeń spotykanym na rynku producenci oferują siodła w obu wykonaniach. Sprzęgi z blachy są nieco lżejsze i mają prostą konstrukcję. Wyraźnie mocniejsze i bardziej komfortowe są natomiast sprzęgi odlewane ze stali. 90% wszystkich sprzedawanych na świecie sprzęgów JOST wykonanych jest w wersji odlewanej.

Sprzęg w siodle obsługiwany jest ręcznie lub za pośrednictwem siłownika pneumatycznego. Siłownik pneumatyczny pozwala na rozpięcie siodła z kabiny ciągnika, natomiast o statusie sprzęgu kierowca informowany jest za pomocą kontrolki. Sprzęg sterowany pneumatycznie wyposażony jest w trzy czujniki. Pierwszy umieszczony jest w płycie, drugi – w łożu sworznia, a trzeci – w dźwigni.

Siłownik po otrzymaniu sygnału sterującego przesuwa mechanizm zamykający, a zespół czujników przekazuje sygnał do wskaźnika znajdującego się w kabinie kierowcy.

Smarowanie siodła

Siodło do prawidłowej pracy potrzebuje odpowiedniego smarowania. Dotyczy to przede wszystkim mechanizmu zamykającego, który musi działać bez zbędnych oporów, oraz powierzchni siodła. Siodła są praktycznie zawsze wyposażone w układ smarowania, co oznacza, że smar jest doprowadzany do pracujących elementów, czyli na płytę, szczękę mechanizmu zamykania i ewentualnie na sworzeń wahliwy. Smarowanie siodła może być realizowane na kilka sposobów. Pierwszym z nich jest połączenie układu smarowania siodła z centralnym układem smarowania ciągnika. Częściej jednak spotyka się siodła wyposażone we własny układ smarowania. Ten doprowadza smar do wszystkich koniecznych punktów smarowniczych z zasobnika umieszczonego pod siodłem. Smar przetłaczany jest za pomocą pompy napędzanej elektrycznie z instalacji elektrycznej samochodu. Zasobnik smaru umieszczony w układzie smarowania siodła powinien wystarczyć na około rok pracy, co oznacza, że powinien być uzupełniany przy każdym przeglądzie samochodu.

Siodła smarowane ręcznie (niepodłączone do układu centralnego smarowania) oraz nieposiadające własnego smarowania powinno się smarować co około 5 tys. przejechanych kilometrów. Przed smarowaniem należy jednak wyczyścić płytę siodła oraz płytę ślizgową w naczepie. Ma do niebagatelne znaczenie dla żywotności współpracujących elementów, ponieważ smar wyłapuje zanieczyszczenia, takie jak kurz i piasek podbijany przez koła.

Opracowano na podstawie informacji dostarczonych przez firmę JOST