Treść kodeksu dopełniają m.in. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych czy instrukcja BHP znajdująca się w każdym warsztacie samochodowym. Pracodawca zobowiązany jest organizować pracę (w tym przypadku warsztatu samochodowego) w taki sposób, aby zapobiegać wypadkom, urazom i chorobom zawodowym. Pracodawca, który traktuje zdrowie swoich pracowników w sposób nieodpowiedzialny, a tym samym nie przestrzega Kodeksu pracy, nie jest bezkarny. W przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy i wykazania nieprawidłowości może otrzymać karę w wysokości do 30 000 zł.

Co i jak szkodzi naszemu zdrowiu

Zagrożeń dla zdrowia i życia czyhających na pracowników w warsztacie samochodowym jest co niemiara. Ograniczając się jednak do tematu artykułu, czyli do braku lub niewłaściwej wentylacji w warsztacie, do zdarzeń losowych zagrażających pracownikom w miejscu świadczenia pracy zaliczamy zatrucie lub uduszenie się. Za oba przypadki odpowiadają spaliny silnikowe zawierające szkodliwe, duszące i toksyczne związki chemiczne (np. tlenki azotu, węgla czy węglowodory) oraz cząstki stałe. Według badań Światowej Organizacji Zdrowia spaliny silnika Diesla posiadają potwierdzony status kancerogenny, co kwalifikuje je do tej samej grupy szkodliwości co azbest. W przypadku spalin wytwarzanych przez silniki benzynowe póki co uznaje się, że mogą wywoływać choroby onkologiczne. Należy pamiętać, że spaliny silników Diesla kiedyś również uznawano za możliwe zagrożenie dla zdrowia, nim potwierdzono ten status wieloletnimi badaniami.

Normy jakości powietrza w środowisku pracy

Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ustala wartości w podziale na trzy grupy. W pierwszej znajduje się najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS), którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. W drugiej grupie jest najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSch), które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeśli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż dwa razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż jedna godzina. Trzecia grupa reguluje najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP), które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.

Sklasyfikowane stężenia chemiczne szkodliwe dla zdrowia wymienione w rozporządzeniu odnoszą się również do związków chemicznych występujących w spalinach silnikowych. W jaki sposób interpretować wartości? Gdzie znajduje się punkt odniesienia pozwalający zrozumieć skalę problemu i związane z nim niebezpieczeństwo? Najczęstszą przyczyną zatruć jest oddychanie powietrzem zanieczyszczonym parami benzenu. W badaniach przeprowadzonych w warsztacie przez Zakład Szkodliwości Chemicznych Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu stężenie benzenu występujące w powietrzu emitowanym z silnika Diesla wynosiło 0,007–5,09 mg/m3 przy normie 1,6 mg/m3 NDS. W przypadku oddychania powietrzem zawierającym powyżej 2% benzenu po 5–10 minutach w wyniku podrażnienia ośrodka oddechowego następuje śmierć.

Inny występujący w spalinach związek chemiczny – dwutlenek węgla, którego stężenie w pomieszczeniach nie powinno być wyższe niż 0,5%, już przy 0,2% wywołuje pierwsze negatywne objawy w organizmie. Gdy dojdzie do poziomu 7–10%, następuje utrata przytomności. Jeszcze szybciej działa tlenek węgla powstający w wyniku niecałkowitego spalania węgla. Dane nie pozostawiają złudzeń – wystarczy 0,64% stężenia objętościowego w powietrzu, by po 30 minutach nastąpił zgon.

Eliminowanie spalin w warsztacie

Eliminowanie spalin z warsztatu warto rozpocząć od rozprawienia się z mitem wietrzenia pomieszczenia przez otwarcie bramy wjazdowej oraz uchylenie okien. Wywołany w ten sposób ruch powietrza jest niekontrolowany i może utrudniać pracownikom wykonywanie czynności, a przeciąg nie zapewnia wywiewu wszystkich substancji szkodliwych zawartych w spalinach. Istnieje ryzyko, że cześć toksycznych związków chemicznych pozostanie w pomieszczeniu – skoncentrowana przy podłodze, w kanałach i we wszelkich zagłębieniach. Do skutecznego eliminowania spalin silnikowych z pomieszczeń zamkniętych u źródła ich powstawania służą wyciągi spalin silnikowych.

Od strony funkcjonalnej wyciągi spalin silnikowych możemy podzielić na dwie grupy:

• odprowadzające spaliny z pojazdów poruszających się w hali (np. w stacjach kontroli pojazdów, zajezdniach autobusowych, fabrykach samochodów),
• zaprojektowane do pojazdów znajdujących się na wyznaczonych stanowiskach naprawczych czy testowych.

Od strony konstrukcyjnej urządzenia możemy pogrupować na:

• wiszące (czyli znajdujące się ponad podłogą lub ponad obsługiwanym pojazdem), zwykle zamontowane na ścianie lub konstrukcji wsporczej dachu,
• podpodłogowe, które zostały zintegrowane z posadzką lub ścianą, a widoczny jest tylko element przyłączeniowy do węża,
• przestawne, które znajdują się na stanowisku pracy tylko na czas obsługi pojazdu, a potem mogą zostać schowane w magazynie.

Jak zaplanować instalację z głową?

Chociaż każdy wyciąg spalin służy do eliminowania spalin, a w dodatku posiada tożsame elementy wchodzące w skład wyposażenia (np. wentylator, wąż czy ssawkę wyciągową), nie oznacza to, że wybierając pierwszy z brzegu model urządzenia, zapewnimy najlepszą możliwą funkcjonalność oraz wysoką ergonomię pracy. O tym decyduje chociażby wydajność wentylatora, średnica węża czy sposób montażu. Warto pamiętać, że nie w każdym warsztacie sprawdzi się dane rozwiązanie techniczne. Dobór wyciągu spalin jest procesem wielowątkowym, ściśle powiązanym z przestrzenią warsztatu. Samodzielny wybór urządzenia może okazać się niesatysfakcjonujący podczas użytkowania, dlatego jak w wielu przypadkach bywa, tak i przy wyborze wyciągu spalin obowiązuje zasada „to zależy”.

Rekomendowanym sposobem pomocnym w planowaniu instalacji wyciągu spalin jest kontakt z doradcą firmy oferującej tego typu urządzenia. Na podstawie odpowiedzi na umiejętnie zadane pytania będzie on mógł zaproponować najlepsze rozwiązanie, a w przypadkach tego wymagających przyjedzie na miejsce, aby dokonać pomiarów.